Làng Thai Dương Hạ có nguồn gốc từ làng Thai Dương. Vị Thành Hoàng của làng là ngài Trương Quý Công hay còn gọi là ngài Trương Thiều. Theo sử sách, ngài Trương Thiều vào học nghề buôn bán và đánh bắt thủy hải sản ở Quảng Nam, sau đó về truyền lại cho bà con dân làng. Từ đó, đời sống của dân làng ngày càng được cải thiện hơn. Tưởng nhớ công ơn của Ngài, cứ vào rạng sáng ngày 11 tháng giêng âm lịch, bà con dân làng tổ chức Lễ hội Cầu ngư truyền thống, cầu cho mưa thuận gió hòa, cầu cho bà con được mùa tôm cá. Lễ hội này có từ thế kỷ thứ XIV.
Vì ba năm mới tổ chức một lần, nên Lễ hội Cầu ngư truyền thống của làng được bà con mong chờ và chuẩn bị rất chu đáo, thu hút đông đảo du khách và bà con xa quê về dự.
Được bắt đầu từ với các trò chơi dân gian như bài chòi, bài ghế, các môn thể thao truyền thống như bóng chuyền, kéo co trong các ngày Tết,... thu hút sự tham gia của các tầng lớp nhân dân, tạo nên không khí rộn ràng trong những ngày xuân. Sau các trò chơi, các môn thể thao, phần Nghi lễ của Lễ hội được bắt đầu từ mồng 09 tháng giêng năm Giáp Ngọ với Lễ Nghinh Văn (lễ rước thần từ các am miếu về đình) và Lễ Túc Yết (lễ cúng lễ vật để cáo yết với thần linh). Rạng sáng mồng 10 tết được bắt đầu bằng Lễ Chánh tế với đầy đủ nghi thức cổ truyền như dâng hương, dâng rượu. Ngoài ra, trong những ngày này, chương trình Hội diễn văn nghệ được diễn ra với những tiết mục của nam thanh nữ tú trong làng và cả bà con xa xứ.
Ngày cuối của Lễ hội và cũng là ngày chính trong chuỗi những hoạt động thuộc Lễ hội được bắt đầu bằng sự rộn ràng của chiêng trống, của khói hương nghi ngút, mở màng cho Lễ diễn trò trình nghề trên bờ, dưới nước tưởng nhớ đến nghề truyền thống của làng từ khi vị Thành hoàng truyền dạy cho bà con dân làng. Nội dung của Lễ diễn trò trên bờ, dưới nước tái hiện lại các nghề truyền thống của làng như giăng câu, bủa lưới. Rất đông các em nhỏ đóng giả làm cá (trên đầu đội biểu tượng hình con cá) bơi thành từng đàn, những người đánh bắt giăng câu, sau đó vung lưới rồi thu hẹp dần đàn cá. Cuối cùng là chuyển cá lên thuyền. Ngư dân chọn một trong những con cá to nhất dâng lên vị Thành hoàng. Đây được xem là một sự tưởng nhớ công ơn của dân làng đối với người đã có công khai canh làng và truyền dạy các ngành nghề cho dân làng. Sau đó cảnh mua bán giữa các tiểu thương và ngư dân được mùa diễn ra sôi nổi, người bán, người mua tạo nên một không khí rộn ràng, vui tươi trong những ngày đầu năm mới, hứa hẹn một năm bội thu cho dân làng.
Lễ diễn trò trên bờ, dưới nước vừa kết thúc cũng là lúc Lế hội đua trãi truyền thống của làng được mở màng với sự tham gia của các đội đua đến từ thị xã, thành phố và các huyện bạn. Hội đua kết thúc cũng là lúc trời đã xế chiều, kết thúc Lễ hội cầu ngư của làng Thai Dương Hạ, xã Hải Dương trong niềm hân hoan của đông đảo bà con. Một năm mới đã bắt đầu, người dân sẽ trở về những công việc quen thuộc thường ngày của mình. Nhưng với những gì đã diễn ra trong Lễ hội, tin rằng sẽ còn đọng mãi trong lòng bà con địa phương cũng như những người con xa xứ, để rồi làm động lực thúc đẩy mỗi người cố gắng hơn trong công việc, trong cuộc sống, góp phần xây dựng quê hương đất nước. Hẹn 3 năm nữa, mọi người lại tưng bừng trong không khí của Lễ hội.
Hải Trường (VHTT)